خانه پیانو alt="خانه پیانو" title="خانه پیانو"

در ابتدا لازم است تا از حمایت مالی شرکت Makemusic قدردانی کنم. این روزها نت های بسیاری از جانب آهنگسازان و تنظیم کنندگان جوان و مجرب به دست من می‌رسد. در اغلب موارد می‌بینم که چیزهای زیادی بدون دلیل بر روی نت نوشته‌اند و یا آن را طوری نوشته اند که فهم موسیقی را پیچیده ترمی‌کند. بسیاری از این علائم چیزهایی هستند که سعی دارند نوازنده را برای اجرای درست راهنمایی کنند، غافل از اینکه بسیاری از آنها در قالب پیش فرض های نوازندگی موسیقی جَز وجود دارند و نوازندگان نیازی به این راهنمایی ها ندارند. با دانستن این پیش فرض ها و عدم اغراق در نشانه گذاری، علاوه بر صرفه جویی در وقت خودتان، در انتقال منظور و هدف به نوازندگان نیز موفق تر خواهید بود، ما واقعا به این حجم از اطلاعات نیازی نداریم.

==============

نویسنده :‌Tim Davis

ترجمه :‌ محسن جوزی

===============

من در وبلاگ خودم در مورد مفهوم پیش فرض های موسیقی ارکسترال بسیار صحبت کرده‌ام. در این جا سئوال اصلی این است که وقتی نوازنده‌ و یا گروهی از نوازندگان در مقابل نتی که فاقد آرتیکولاسیون است قرار می‌گیرند چه عکس العملی نشان می‌دهند؟ اگر شما بتوانید برای این سئوال پاسخ درستی پیدا کنید، حالتهای بسیاری را پیدا می‌کنید که نیازی به آرتیکولاسیون ندارند. وقتی ما علامت استاکاتو، آکسان و یا تنوتو بر روی نت میگذاریم چه اتفاقی برای آن نت‌ها می‌افتد؟

پیش فرض ها کدام هستند ؟

پیش فرض های زیر به نظر من بنیاد اصلی نت خوانی موسیقی جَز را تشکیل می‌دهند:

• نتهای چنگ متوالی به صورت سویینگ نواخته می‌شوند
• نتهای سیاه کوتاه تر از زمان خودشان نواخته می‌شوند
• نتهای چنگ بلندتر نواخته می‌شوند
• نتهای سریع به صورت لگاتو نواخته می‌شوند
• نتهای طولانی به صورت Swell نواخته می‌شوند
• اگر دینامیک قطعه قوی (‌فورته)‌ باشد نتها به صورت مؤکد(آکسان دار) نواخته می‌شود. 
• کشش نت در ساز ترومپت سولو متناسب با ارتفاع نت (‌در پنج خط حامل)‌ افزایش می‌یابد.

 حامل بالا نمونه‌ی نت نوشته شده و حامل پایین نحوه‌ی اجرای پیش فرض آن نت در موسیقی جَز را نشان می‌دهد.

در حالیکه نقطه دار اجرا کردن (استاکانو) نت های سیاه بسیار متداول است اگر شما یک یا دو نت را فراموش کنید، من  حاضرم شرط ببندم که گروه همچنان همه‌ی آنها را کوتاه اجرا خواهد کرد.

باید به این فکر کنیم که نوازندگان بدون داشتن علامت های اضافی چگونه می‌نوازند. چه چیزی باید برای آنها بنویسیم. اگر نیاز دارید نت سیاه طولانی تر اجرا شود باید نشان تنوتو بر روی آن قرار دهید‌(‌مگر اینکه قطعه یک بالاد باشد)‌. ولی آیا لازم است در یک Chorus پر سر و صدا بر روی هر یک از نتها علامت تأکید بگذاریم ؟

تمامی این پیش فرض ها زمانی موثر هستند که نت به طور اختصاصی برای موسیقی جَز نوشته شده باشد و در غیر اینصورت قطعا به نتایج درست منجر نمی‌شود.

به تصاویر زیر نگاه کنید. من سعی کردم بسیاری از مشکلات را در این نمونه جای دهم.

کجای کار اشتباه کرده‌ایم؟

به نظر من سه دلیل وجود دارد که موجب می‌شود آهنگسازان در نوشتن برخی علائم زیاده روی کنند. من در مطلب دیگری به تفصیل درباره این موضوع پرداختم ولی دراینجا خلاصه این مطلب را در قالب سه جمله بیان می‌کنم.

۱-آهنگساز ممکن است تصور درستی از نحوه تفسیر نوازندگان نداشته باشد و یا از تفسیر درست مطمئن نباشد، بنابراین سعی میکند موارد کاملا بدیهی و مشخص را نیز به نوازندگان گوشزد کند.

۲- برخی بر این باورند که نوشتن پارتیتور با ذکر جَزئیات کامل بهتر از پارتیتوری هست که فقط به حداقل علائم بسنده می‌کند. در واقع تصور عمومی بر این است که شما باید نشان دهید که در مورد هر نتی به طور کامل فکر کرده اید و برنامه ای برایش دارید!

۳- نت نویسی کامپیوتری. این روزها آهنگسازان نت های خود را به گونه ای می‌نویسند که نوشتن آن در کامپیوتر ساده تر شود. حتی نت نویسی را طوری انجام می‌دهند که نرم افزار بهتر آنرا پخش کند. این شیوه نه تنها موجب می‌شود که ظاهر نت متفاوت باشد بلکه باعث می‌شود هارمونی فواصل نامطبوع آنگونه که در دنیای واقعی صدا می‌دهد شنیده نشود. در نتیجه آهنگسازان و تنظیم کننده‌های جوان نگاه متفاوتی به صدا سازی و پیوند آکوردها پیدا کنند. البته در اینجا قصد ندارم وارد چند و چون این مطلب بشوم.

مورد سوم همواره یکی از دغدغه های من محسوب می‌شود و ذهن مرا درگیر می‌کند. اگر شما پارتیتوری را دیدید که علائم بسیار زیاد دینامیک در آن استفاده شده است و خط درامز به گونه ای نوشته شده است که فقط Terry Bozzio از پس اجرای آن برمی‌آید شک نداشته باشید که این نت برای اجرا با کامپیوتر نوشته شده است و نه اجرای زنده. نرم افزارهای موسیقی نمی‌توانند همانند یک نوازنده‌ی زنده نت ها را تفسیر کنند، بنابراین تمامی جَزئیات باید برای آنها نوشته شود تا بتوانند صدادهی مورد انتظار آهنگساز را برآورده کنند. من می دانم که ما برای آموزش و نوشتن موسیقی  ناچار به استفاده از نرم افزارهای نت نویسی هستیم اما معتقدم این موضوع نباید مارا از دنیای واقعی تنظیم و ارکستراسیون دور کند.

متاسفانه این شیو‌ه‌ی نت نویسی این روزها بسیار رواج پیدا کرده و کم کم به عنوان شیوه ی نت نویسی درست رواج پیدا کرده است، و تقریبا بیشتر پارتیتورهایی که برای من ارسال می‌شوند با همین تفکر نوشته شده‌اند. این مشکل صرفا محدود به موسیقی جَز نمی‌شود و به پارتیتورهای موسیقی فیلم، موسیقی ارکسترال و نت‌های آموزشی هم سرایت پیدا کرده است. بسیاری از این علائم که صرفا برای کمک به پخش بهتر در کامپیوتر نوشته می‌شوند را می‌توانیم به صورت پنهان (Hidden)‌ در پارتیتور جایگذاری کنیم. این کار ممکن است کمی زمانبر باشد ولی می‌توانیم تعدادی از علائم دینامیک بسیار پرکاربرد را به صورت علائم پنهان تعریف و ذخیره کنیم تا در مواقع مورد نیاز بتونیم به سرعت آنها را در نت جایگذاری کنیم.

استفاده از علائم دینامیک و آرتیکولاسیون مخفی (این علائم دربرنامه به صورت کمرنگ دیده می‌شوند و در نسخه‌ی چاپی دیده نمی‌شوند)

 پیش فرض های جّز

پیش فرض های جَز شامل تفسیر منحصر به فردی از ترکیب املای ریتمیک، آرتیکولاسیون‌ها و علائم دینامیک است. دلیل دور افتادن ما از مورد آخر( تفسیر دینامیک)‌ ریشه در تغییر روش نت نویسی از حالت نت نویسی با دست به نت نویسی کامپیوتری دارد. امروز تقریبا همه با کامپیوتر نت نویسی می‌کنند و بسیاری از آهنگسازان حتی یک بار هم پارتیتور را با دست ننوشته‌اند. نوشتن برخی از چیزها با نرم افزار بسیار راحت تر است در حالی نوشتن برخی چیزها بسیار سخت و دشوار است. یکی از موارد بسیار جالب در مقایسه‌ی نت نویسی دستی و کامپیوتری در نوشتن نشان استاکاتو بر روی نت سیاه است. این کار با دست بسیار راحت انجام میشود ولی روش دیگر آن یعنی نوشتن یک نت چنگ و یک سکوت چنگ در نرم افزار راحت تر انجام میشود.

دقت داشته باشید که حتی در نت نویسی با دست، در گذر زمان خیلی چیزها تغییر کرده است و تنظیم کنندگان و کپی کنندگان مختلف از اختصارنویسی های بسیار متفاوتی برای نشان دادن منظور خود استفاده کرده‌اند. من تلاش کرده‌ام تا حد واسطی خوب بین تکنیک‌های  نت نویسی دستی و نرم افزاری استخراج کنم. برای هر چیزی سئوال میکنم و اگر دلیل قانع کننده ای برایش پیدا نکنم سعی میکنم تا به معقول ترین راه حل ممکن برسم. ایده های من در طول سالهای متمادی و با کسب تجربه و فکر کردن به راه حل های ممکن از زوایای مختلف به به دست آمده‌اند.

نگارش ریتمیک 

همانطور که قبلا هم اشاره کردم وقتی با نرم افزار نت نویسی می‌کنید باید فکر کنید نت شما شبیه نتی باشد که با دست نوشته شده و به درستی تفسیر و اجرا شود. در مثال زیر چند نمونه عبارت جّز نوشته شده با دست با نمونه هایی که ممکن است توسط تنظیم کنندگان جوان با استفاده از نرم افزار نوشته شود مقایسه شده است.

همانطور که در بالا اشاره کردم علت تفاوت هر یک از این روشها به دلیل راحتی در نوشتن است. نوشتن خط بالا با دست راحت تر است و خط پایین با کامپیوتر راحت تر نوشته می‌شود. نوشتن خط بالا با کامپیوتر زمان بیشتری می‌برد و صدادهی خوبی هم در سیستم پخش کامپیوتری ندارد.

آرتیکولاسیون (‌جمله بندی)

در موسیقی جَز چهار نوع آرتیکولاسیون اصلی وجود دارد. وقتی این چهار آرتیکولاسیون به درستی در عبارتهای ریتمیک جای بگیرند میتوانند ۹۰ درصد شرایط موسیقایی را پوشش دهند. 

• استاکاتو
• تنوتو
• آکسان
• Cap (^)

از نظر تکنیکی علامت Cap مارکاتو نامیده می‌شود. به طور کلی مارکاتو به معنای کوتاه شدن نت نیست ولی باید قبل و بعد آن فضای خالی وجود داشته باشد. با این حال مطابق با عرف موسیقی جَز، cap به عنوان نت کوتاه تفسیر می‌شود و باید برای اجرای نتهای مؤکد کوتاه مورد استفاده قرار بگیرد .

La dispute

با ترکیب این علائم میتوانیم آرتیکولاسیون های ترکیبی ایجاد کنیم.

• تتوتو استاکاتو
• تنوتو آکسان

تنوتو استاکاتو به معنای جدا ازهم (‌دتاشه)‌ است. در حالت سویینگ، تنوتو استاکاتو معمولا در نتهای سیاه استفاده نمی‌شود ولی در نتهای سفید می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. تنوتو آکسان موجب می‌شود تا نت به طور کامل اجرا شود. این موجب میشود تا کوتاه اجرا شدن نتهای سیاه که به طور پیش فرض در موسیقی جَز مرسوم است منتفی شود.

این علائم را به کار نبرید:

• استاکاتو آکسان
• استاکاتو کپ

اگر به عقب برگردیم و بخواهیم این کار را با دست بنویسیم، نوشتن یک کپ بسیار راحت تر از استاکاتو آکسان است. از آنجایی که همه میدانیم علامت کپ در موسیقی جَز به معنای اجرای کوتاه نت تفسیر می‌شود نوشتن استاکاتو کپ کاری ناشیانه و غیر حرفه ای است. علاوه بر این گذاشتن یک کپ یا استاکاتو بر روی نت چنگ هم کاملا بی‌خود است. بهتر است چیزی نوشته نشود و یا به یک آکسان ساده اکتفا شود. اگر نت چنگ بر روی ضرب قرار بگیرد و بلافاصله بعد از آن نت چنگ دیگری قرار بگیرد، نت اول طولانی تر اجرا می‌شود. بسیاری از افراد بر روی اولین نت  نشان تنوتو می‌گذارند ولی این کار بیهوده است. چرا که این نت به طور پیش فرض بلند‌تر نواخته می‌شود.

 اغلب این نشانه گذاری های بیهوده تنها به این دلیل مورد استفاده قرار می‌گیرند تا کامپیوتر صدادهی بهتری داشته باشد و استفاده از آنها برای اجرای زنده ضرورتی ندارد.

آرتیکولاسیون های زینتی

این واژه ها را کنار بگذارید، این ها برای خودشان حرف می‌زنند! نیازی به ذکر واژه‌هایی نظیر fall و یا gliss نیست. پیش فرض ها را در برنامه‌ی نت نویسی خود تغییر دهید. تنها کاری که باید انجام بدهید این است که طول علائم را تغییر دهید. من از یک خط موج دار طولانی برای fall  طولانی و یک یه کمان کوچک برای fall سریع استفاده می‌کنم. این روش صد درصد استاندارد نیست ولی اغلب نوازندگان نیازی به توضیح بیشتر ندارند. اگر خیلی نگران تفسیر نوازندگان هستید می‌توانید به واژه‌های «طولانی» و یا «سریع» بسنده کنید.

 نقش آرتیکولاسیون ها تغییر نت است. من متوجه شدم اغلب ما عادت داربم در استفاده از آرتیکولاسیون ها اغراق کنیم. با دانستن پیش فرض ها نیازی به اغراق در نشانه گذاری نداریم. این نشانه گذاری های بیش از حد گاهی کار دستمان می‌دهد! به عنوان مثال اگر در یک عبارت بر روی تمامی نت ها آکسان بگذاریم چگونه باید مشخص کنیم که نت آخر مؤکد تر اجرا شود؟‌ اگر این کار  یک Shout Chours ( در تنظیم موسیقی جَز برای ارکستر بزرگ،‌ این اصطلاح برای  أخرین Chours قطعه که بسیار پر انرژی، پرقدرت و زنده اجرا می‌شود به کار برده می‌شود) باشد آیا باز هم نیازی به استفاده از آکسان داریم؟ اگر ما چیزی بر روی نت ننویسیم گروه آن را چگونه تفسیر می‌کند؟

اجرای عادی نت‌ها (بدون ریتم سویینگ)

در موسیقی جَز نتهای چنگ متوالی در قالب ریتم سویینگ اجرا میشوند. برای اجرای عادی نتهای چنگ یک روش خلاصه نویسی هست که بیشتر در امریکا مرسوم است. در این روش اگر شما از یک نشان آرتیکولاسیون مشابه نظیر استاکانو و یا تنوتو بر روی نتهای چنگ متوالی استفاده کنید نوازنده آنها را با ریتم عادی (‌بدون سویینگ)‌ اجرا می‌کند.

 روش دیگر برای این کار استفاده از واژه هایی نظیر «Straight 8’s»  در بالای نت است. دقت کنید که اشاره به نت‌ های چنگ (8’s) از اهمیت بسیاری برخوردار است. اگر واژه‌ی Straight را به صورت تنها استفاده کنید ممکن است سازهای برنجی آن را با علامت استفاده از Straight mute اشتباه بگیرند. اگر تنها چند نت باید به صورت عادی نواخته بشوند می‌توانید آنها را درون یک پرانتز قرار دهید ولی اگر به مدت طولانی قرار است ادامه پیدا کند با واژه ی  «Straight 8’s» آن را اعلام کنید و در انتها با نوشتن Swing مجددا به ریتم سویینگ برگردید.

جانمایی

در روش نت نویسی با دست عموما مرسوم است که تمامی آرتیکولاسیون ها در بالای نت نوشته می‌شوند. این روش در حال حاضر تقریبا منسوخ شده است. در نت نویسی کلاسیک علامت مارکاتو همیشه در بالای نت نوشته می‌شود. با این وجود با توجه به اینکه ما از علامت مارکاتو برای مقاصد مختلف استفاده می‌کنیم، این علامت از نظر اهمیت همرده با سایر علائم آرتیکولاسون قرار می‌گیرد. من در پارتیتورهایی که خودم می‌نویسم از روش قدیمی استفاده می‌کنم و تمامی آرتیکولاسیون ها را در بالای نت ها می‌نویسم. البته فکر میکنم جزء معدود افرادی باشم که به این شیوه عمل می‌کنند.

دینامیک

pp,p,mp,mf,f,ff,fp

توصیه می‌کنم برای بیان شدت اجرای نت ها به همین چند علامت pp,p,mp,mf,f,ff,fp بسنده کنید. حتی می توانید این علائم را به p,mf,f و fp محدود کنید. قرار نیست نوازندگان زنده را همچون کامپیوتر برای رعایت شدتها در مقیاس میکرون برنامه ریزی کنید!

 با گذاشتن آکسان برروی fp باید آن را  به صورت sfp تفسیرکرد، بنابراین استفاده از آکسان بر روی sfp صرفا دوباره‌کاری محسوب می‌شود و تفسیر یکسانی دارد. بنابراین در موسیقی جَز ما نیازی به علائم  sfp, sffp, sfz و sffz نداریم. همچنین من معتقدم زمانی که شما در حال اجرای ff هستید نیازی به نوشتن ffp  ندارید و fp هم همان معنی را بیان می‌کند. همین موضوع برای fpp هم صدق می‌کند و نوشتن fp همان تفسیر را به دنبال خواهد داشت. نوازندگان گروه با توجه به فضای قطعه، شدتی متناسب با بافت قطعه اجرا خواهند کرد. در دنیای واقعی نمی‌توانید دینامیک ها را با کمک اعداد مشخص کنید. اگر حرفه ای تر به موضوع نگاه کنیم حتی می‌توانیم آکسان را از روی fp برداریم،‌ چرا که نتهای fp به طور پیش فرض مؤکد نواخته می‌شوند.

 همانطور که در در این مقاله به طور مفصل توضیح داده ام، دینامیک ها چیزی فراتر از حجم (‌ولوم)‌ هستند. در هر سطح از شدت میزان خاصی از حمله (Attack) نهفته است. این موضوع کاملا با علم فیزیک قابل بیان است. برای ایجاد صدای قوی لازم است هوا با سرعت بسیار زیادی از درون لوله ی صوتی عبور داده شود، بنابراین نت های فورته در شروع بسیار سفت و مؤکد هستند. در مقابل برای ایجاد صداهای نرم تر، هوا با سرعت بسیار کمتر عبور داده می‌شود. این موضوع را درکنار مسائل مطرح شده جمع بندی کنید تا یکبار دیگر از شما سئوال کنم آیا برای اجرای نت های بخش shout chorus قطعه (‌که بسیار قوی و پرحجم نواخته می‌شود)‌ لازم است بر روی هر یک از نت ها علامت تأکید گذاشته شود؟

مثال ها

وقتی در مورد این موضوع تحقیق می‌کردم به پارتیتورهای بسیاری از ناشران و آهنگسازان مختلف مراجعه کردم. برخی از آنها با دست نوشته شده بوند و برخی دیگر با کامپیوتر. پیدا کردن تقاوت ها برای من بسیار جذاب بود. Sammy Nestico نمونه ‌ی بسیار خوبی بود برای کسانی که به پیش فرض ها معتقد هستند. او تنها زمانی از آکسان‌ها استفاده می‌کند که بخواهد سطح شدت بالاتری نسبت به بافت عادی قطعه ایجاد کند. از سوی دیگر Thad Jones تقریبا برای تک تک نت ها از علائم آرتیکولاسیون استفاده می‌کند.

اجازه بدهید برگردیم و به مثالها بپردازیم. من یکی از کارهای خودم را در فرمت پیش فرض Big band نرم افزار Finale وارد کردم و سعی کردم بسیاری از مسائلی که در آثار دریافتی دیده ام را در آن بگنجانم.

همانطور که در تصویر مشاهده می‌کنید فاصله ی بین خطوط و نت ها به درستی رعایت نشده است. پس صرف اینکه نت توسط کامپیوتر تنظیم و آماده سازی شده باشد نمیتواند دلیل درست و خوانا بودن آن باشد. برای خواناتر شدن نت من کمی بر روی آن تغییرات ایجاد می‌کنم. دیدن نت هایی با ظاهر بسیار نامنظم و درهم و برهم تقریبا برای من عادی شده است. واضح ست که این کیفیت نگارش نت به هیچ عنوان خوشایند نیست.

همانطور که در تصاویر پایین می‌بینید من این نت را تصحیح کردم. ببینید که نسبت به قبل چقدر تمیز و خواناتر شده است. این نت از نظر توازن اطلاعات به بهترین شکل ممکن آماده سازی شده است. با توجه به اینکه من از قواعد نوشتاری صحیح موسیقی جَز استفاده کرده‌ام، کاملا مطمئن هستم که در اجرای این قطعه، نوازندگان تفسیر درستی از پیش فرض های نهفته در آن خواهند داشت.

 حالا بهتر است با هم این قطعه را بشنویم :

فارغ از اینکه که چه نتی نوشته اید اگر ظاهر نت شما وحشتناک به نظر برسد هیچ کس شانس درست خواندن آن را نخواهد داشت. بد نیست خودمان را جای دیگران گذاشته و از دید آنها نگاهی به چیزی که نوشته ایم بیاندازیم. آیا ظاهر نت تمیز و خوانا است؟ آیا میتوانید نت را به راحتی دنبال کنید؟ آیا علامتی روی علامت دیگر چاپ شده است؟  به یاد داشته باشید که نت ناخوانا به هیچ عنوان قابل بخشش نیست. امروزه با وجود برنامه های بسیار پیشرفته‌ی نت نویسی هر کسی می‌تواند به سادگی پارتیتورهای بسیار زیبا و خوانا تولید کند. هرگز به تنظیمات پیش فرض نرم افزار بسنده نکنید و خودتان همه چیز را تحت نظر داشته باشید.

راهنمای صفحه آرایی پارتیتور 

راهنمای صفحه آرایی پارت ها

تصاویر زیر نمونه‌ی دو پارت از این پارتیتور است که به طور صحیح و کاملا خوانا آماده سازی شده است.

فونت ها و نمونه‌های آماده (Templates)

همانطور که اشاره کردم فرمت big band در نرم افزار Finale و Sibelius نیاز به تغییرات دارد. من چندین سال تلاش کردم تا فرمتی را برای کارهای خودم ایجاد کنم تا بهترین تناسب بین فونت ها و صفحه آرایی را ایجاد کنم. یکی از مواردی که توصیه می‌کنم این است که از فونت Jazz Font برای نوشتن متن استفاده نکنید. خواندن متون نوشته شده با این نت به خصوص اعداد دشوار است. البته گزینه های بهتری در اختیار داریم. من از فونت Swing font برای نوشتن متون استفاده می‌کنم. من این فونت را دوست دارم، چرا که بسیار خوانا و تمیز است. البته این فونت با دستخط های مرسوم قدیمی تفاوتهایی دارد. در کپی های دستنویس مرسوم بود که به جای حروف کوچک انگلیسی، از حروف بزرگ با ابعاد کوچک شده استفاده می‌شد. برای نوشتن گردی نت ها از Jazz Font  استفاده می‌کنم. شکل نت گرد در فونت Swing به نظر من خیلی کوچک است؛‌ بیشنر شبیه نت سفید است. برای عنوان ‌ها از فونت Reprise سیبلیوس استفاده می‌کنم. این فونت از نظر شباهت به مهر کپی کارهای دستی بی نظیر عالی است.

نرم افزارهای نت نویسی

من حدود ۲۰ سال است که از نرم افزار Finale استفاده می‌کنم . روزانه حدود ۱۲ ساعت با این نرم افزار کار میکنم و فینالی برای من جایگاه یک ساز را دارد. چیزی که باعث می‌شود من فینالی را به سایر نرم افزارهای موجود ترجیح بدهم این است که هر چیزی که را که بخواهم می‌توانم مطابق با سلیقه خودم تغییر دهم، و نه با سلیقه‌ی کامپیوتر! با این وجود این برنامه تنها برنامه‌ی موجود در بازار نیست و برنامه های خوب دیگری هم وجود دارند که انتخاب آن بستگی به سلیقه ی شما دارد. نکته‌ی مهم این هست که نباید اجازه بدهیم کامپیوتر برای ما تصمیم گیری کند.