==============
نویسنده : JULIE KNERR
ترجمه : محسن جوزی
==============
هنگامی که تدریس پیانو را بعد از اتمام دانشگاه شروع کردم، خیلی آماده نبودم. من تنها یک دوره تدریس پیانو را گذرانده بودم و تقریبا هیچ تجربه ای در تدریس نداشتم. با اینحال من عاشق بچه ها بودم و استعداد خوبی که در تدریس و ترتیب ارائه مطالب داشتم موجب شد تا در کار تدریس تا حد قابل قبولی موفق باشم. ولی همیشه نگران بودم که روش من در آموزش تکنیک پیانو به هنرجویانم روشی اصولی و صحیح باشد.
بالاخره پس از گذشت سالها، زمان ارائه رساله دکترای من در دانشگاه کالیفرنیا فرا رسید. تصمیم گرفتم موضوع رساله را با عنوان " نگاهی عمیق تر به تکنیک پیانو در دوره مقدماتی" در نظر بگیرم و در سال 2006 موفق شدم این تحقیق کیفی را به اتمام برسانم. در این تحقیق من با تعداد زیادی از مدرسین پیانو که قبل از ورود به دانشگاه تجربه تدریس داشتند مصاحبه و گفتگو کردم. پس از اتمام و ارائه رساله همچنان به مصاحبه هایم ادامه دادم تا اطلاعات بیشتری را در این زمینه جمع آوری کنم و نهایتا آنها را در کتابی با موضوع آموزش تکنیک به هنرجویان مبتدی منتشر کنم. در این تحقیق مدرسین ذیل با من همکاری داشتند:
Marvin Blickenstaff, Collegetown
Pennsylvania
Mary Craig Powell, Columbus, Ohio
Carolyn Shaak, Denver, Colorado
Nancy Breth, Arlington, Virginia
Nina Polonsky, Columbus, Ohio
Olga Radosavljevich, Cleveland, Ohio
Ella Karasik, Cleveland, Ohio
Thu Carey, Houston, Texas
John Weems, Houston, Texas
Suzanne Guy, Norfolk, Virginia
هر یک از این مدرسین روش متفاوتی را برای آموزش و پیشرفت تکنیک هنرجویان مبتدی به کار می بردند. به عنوان مثال پاول از متد سوزوکی استفاده میکرد در حالی که شاک از ایده اهای ارف و مونتسوری استفاده میکرد. پولونسکی با استفاده از متدهای روسی تدریس میکرد و کری از مفاهیم دروتی تابمن استفاده میکرد. از آنجائیکه علاقه مند بودم طیف وسیعی از ایده ها را در تحقیق خود مورد بررسی قرار بدهم از تمامی این روشها استقبال کردم.
پس از اتمام مصاحبه ها و دیدار با مدرسین مورد استفاده در تحقیق که هر یک از آنها ایده های کاملا متفاوتی در مورد نحوه آموزش هنرجوها، استفاده از کتابهای متد آموزش پیانو و ترتیب استفاده از آنها داشتند و در واقع هر کدام شخصیتی متفاوت در امر تدریس پیانو داشتند، بررسی خودم را بر روی روشهای تدریس تکنیک آنها منعطف کردم. در این مقاله صرفا به مقوله تدریس تکنیک نوازندگی به هنرجویان مبتدی خواهم پرداخت. از آنجائیکه این مفاهیم در نزد تمامی اساتید همکاری کننده در این تحقیق مشترک بود میتواند به عنوان مفاهیم پایه آموزش تکنیک برای هر استاد و هنرجویی مفید واقع شود.
بخش اول ــــ مفاهیم تکنیک
وضعیت بدن و طرز نشستن پشت پیانو
توجه به نحوه قرار گرفتن نوازنده پشت پیانو و وضعیت مناسب اندامها برای داشتن اجرایی راحت و در عین حال جلوگیری از بروز ضایعات جسمی و حرکتی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. بر اساس نظر مدرسین، نکات مورد نظر در این خصوص عبارتند از :
- ارتفاع صندلی : ارتفاع صندلی پیانو بایستی به گونه ای تنظیم شود که وقتی هنرجو بر روی آن نشسته است ساعدها هم ارتفاع و یا کمی بالاتر از کلاویه های پیانو قرار گیرد. در صورتیکه صندلی پیانو فاقد جک بالا برنده باشد می توان از فرش یا موکت ضخیم با ابعاد مناسب برای بالا بردن ارتفاع هنرجو استفاده نمود. استفاده از بالش به دلیل نرمی آن توصیه نمی شود.
- تنظیم فاصله از پیانو : برای تعیین فاصله مناسب تا پیانو از روش فابر و فابر استفاده میکنیم. بدین ترتیب که دستها را مشت کرده و به صورت مستقیم به سمت پیانو دراز میکنیم تا مشت ما درب کلاویه‌های پیانو را ( در حالت باز ) لمس کند. در این وضعیت ما مناسب ترین فاصله را از پیانو خواهیم داشت .شکل (A)
شکل A . نحوه تنظیم فاصله از پیانو
- هنرجو باید صاف نشسته و کمر او راست باشد. سر و گردن به صورت راست و مستقیم و در راستای ستون فقرات قرار می گیرد. برای دسترسی به اطلاعات جامعتر در خصوص ساختار ستون فقرات در بدن و ارتباط آن با وضعیت سر و گردن و همچنین اطلاعات جامع در خصوص نحوه عملکرد استخوان ها در نوازندگی پیانو می توانید به کتاب" آنچه که هر پیانیستی باید درباره بدن بداند" نوشته گری و مایلز مراجعه نمائید.
- برای اینکه هنرجو بتواند به درستی و به صورت راست بنشیند لازم است تا پاهای او به به طور کامل بر روی زمین قرار بگیرد. در این حالت نقطه اتکای اصلی بدن بر روی پا و نقطه اتکای ثانویه بر روی استخوان نشیمنگاهی قرار دارد. در صورتی که پای هنر جو بر روی زمین قرار نگیرد نقطه اتکای اصلی بدن بر روی استخوانهای نشیمنگاهی قرار گرفته و کار نوازندگی را دشوار میکند. در این حالت بایستی از یک چهارپایه کوچک و یا ابزارهای افزایش ارتفاع پدال استفاده کنیم تا هنرجو بتواند پای خود را به صورت ثابت و محکم بر روی آن قرار دهد.
فرم دست
تعداد زیادی از مدرسین با بکار بردن عبارت "وضعیت دست" مخالف بودند. آنها اعتقاد داشتند که استفاده از این عبارت این تصور را ایجاد میکند که فرم دستها همواره باید به یک شکل ثابت و غیر منعطف باشد. در حقیقت ما به دستانی منعطف نیاز داریم تا بتوانیم شرایط لازم برای اجرای عبارت موسیقی مورد نظر را فراهم کنیم. در حقیقیت پیانیستهای حرفه ای از فرمهای متفاوت دست برای اجرای پاساژهای مختلف استفاده می کنند. همه مدرسین بر این نکته تاکید داشتند که فرم صحیح دست هنرجو بایستی در چند ماه اول آموزش پیانو شکل بگیرد. اگر به او اجازه دهیم که با فرم دست اشتباه نوازندگی کند، او در سالهای بعد با مشکلات متعددی مواجه خواهد شد. نکات زیر برای داشتن فرم صحیح دست بایستی رعایت شوند:
- سطح بیرونی دست بایستی به سمت بالا انحنا داشته باشد (شکل B) و نه به صورت خمیده به سمت پایین (شکل C).
شکل B
شکل C
- انگشت شست باید از قسمت جانبی نوک انگشت بر روی کلید قرار بگیرد (شکل D) نه اینکه از قسمت جانبی به صورت صاف بر روی کلید ضربه بزند (شکل E). شست باید به مقدار کمی به سمت داخل دست انحنا داشته باشد(شکل F) و نه به سمت بیرون ( شکل G).
شکل D
شکل E
شکل F
شکل G
- انگشتان باید به مقدار کمی به سمت بیرون دست انحنا داشته باشند (شکلH)(شکلI). حرکت انگشتان در این حالت بسیار راحت تر از زمانی که صاف و یا بیش از حد خمیده باشند انجام میگیرد(شکلJ). مدرسین نباید از تصاویر موجود در کتابهای آموزشی که در آنها انگشتان با انحنا و خمیدگی زیاد نشان داده شده اند استفاده کنند.
شکل H
شکل I
شکل J
- مفصل نزدیک به ناخن بایستی قوی و صاف باشد(شکلK) و نه به صورت فرو رفته به سمت داخل (شکل L). با انگشتان فرو رفته هنرجو نمیتواند حرکت کلاویه ها را به درستی درک و کنترل کند. تقریبا تمامی مدرسین اعتقاد داشتند که مشکل مفصل فرو رفته در میان هنرجویان بسیار شایع است و عبور از آن با صبر و حوصله و توصیه مکرر به هنرجو میسر می شود. خمیده تر کردن انگشتان به سمت بیرون برای رفع این مشکل هیچ کمکی نمی کند(شکلM). شاید این کار به ظاهر بتواند مشکل مفاصل تو رفته را حل کند ولی این وضعیت موجب کندی و عدم حرکت آزادانه انگشتان می شود.
شکل K
شکل L
شکل M
راه حل بهتر برای حل این مشکل این است که احساس سفت بودن مفصل را به هنرجو بیاموزیم :
- ازهنرجو بخواهید تا مفاصل انگشتان شما را لمس کند و فشار دهد و سپس شما مفاصل او را به داخل فشار دهید(شکلN).
شکل N
- اجراي الگوهاي ريتميک با استفاده از انگشتان بر روي ميز تحرير و يا پيانو با مشارکت هنرجوبان.
- ساختن شکل دایره با استفاده از انگشت شست و هر یک از انگشتان دیگر دست (شکلO) (شکلP) (شکلQ) (شکلR).
شکلهای O,P,Q,R
تنظیم زاویه دست و ساعد
ساعد دست همواره باید در راستای انگشتی که در حال نواختن است باشد. انحراف استخوان زند زیرین (شکلS) و یا پیچ خوردن مچ موجب آسیب دیدگی دستها می شود.
شکل S
هرگونه خم کردن بیش از حد مچ به سمت بالا(شکلT)، پایین(شکلU) و یا چپ و راست موجب آسیب دیدگی دست می شود.
شکل T
شکل U
هنگام اجرای فواصل هارمونیک و آکوردها وضعیت صحیح ساعدها به دو عامل بستگی دارد: اول اینکه ساعد بایستی در راحت ترین وضعیت ممکن خود قرار بگیرد به طوری که نسبت به دو نت بیرونی آکورد، راست و مستقیم به نظر برسد(شکلV) و نه شبیه به این وضعیت(شکلW). در این حالت دو انگشتی که نت های ابتدایی و انتهایی آکورد را مینوازند به موازات هم به صورت مستقیم بر روی کلاویه ها قرار می گیرند. عدم جهت گیری صحیح بین بازو و دست موجب انحراف استخوان زند زیرین شده و مچ را تحت فشار قرار میدهد.
شکل V
شکل W
دومین نکته این است که وضعیت بازوها با توجه به موقعیت کلاویه های (مورد استفاده در آن آکورد) نسبت به بدن ممکن است متفاوت باشد. به عنوان مثال وضعیت بازو، هنگامی دست راست آکوردی را نزدیک به نت دو میانی (شکلX) اجرا می کند با وضعیتی که همان آکورد را در اکتاوهای سمت راست پیانو اجرا می کند متفاوت است(شکلY).
شکل X
شکل Y
به هنگام اجرای الگوهای همراهی نظیر باس آلبرتی ابتدا از هنرجو بخواهید تا نتهای آن را به صورت یک آکورد بلوکی (نواختن همزمان نتها) اجرا کند تا بتواند بهترین وضعیت نسبی بین ساعد، بدن و دست را پیدا کند. در اغلب موارد در وضعیت صحیح، انگشت شست به لبه کلاویه های سفید نزدیکتر است در حالیکه انگشت کوچک ( انگشت شماره 5) بیشتر به کلاویه های سیاه نزدیکتر است (شکلZ). این وضعیت از انحراف زند زیرین جلوگیری می کند(شکل AA).
شکل Z
شکل AA
البته عکس این حالت نیز ممکن است صحیح باشد، مانند زمانی که آکوردی در اکتاوهای بالایی پیانو نواخته می شود(شکل BB).
شکل BB
بهترین راه این است که قبل از نواختن یک عبارت، راحت ترین وضعیت ممکن برای اجرای آن را پیش بینی کنیم و در این پیش بینی وضعیت بدن و بازو را نسبت به محل کلاویه های مورد استفاده در آن عبارت و شکل آکورد (از نظر ترکیب استفاده از کلاویه های سیاه و سفید) مدنظر قرار بدهیم.
پاول با استفاده از روشی بسیار کارآمد محل دقیقی که هنرجو باید از آن نقطه کلید را فشار دهد را با قرار دادن نوارهای رنگی در نقاط مورد نظر برای او مشخص می کند. با این روش هنرجو میتواند شکل الگو را بر روی کلیدها مشاهده کرده و به خوبی در مورد نحوه نواختن کلیدها و محل قرارگیری انگشتان تفکر کند. تعدادی از مدرسین (نانسی،کری، ویمز، و گای) به طور منظم و در طی دوره های مقدماتی با ارائه تمرینات و قطعات ویژه، نحوه پیدا کردن محل قرار گیری صحیح دست و وضعیت بازوی مناسب را به هنرجویان آموزش می دادند.
حفظ دست در حالت کوچک و غیر کشیده
تقریبا همه مدرسین در این تحقیق بر این عقیده بودند که کشش غیر ضروری در دست هنرجویان مبتدی بسیار خطرناک است. به همین علت مدرسین برای جلوگیری از کشیدگی دست هنرجویان به ناچار از اجرای صحیح لگاتو چشم پوشی می کنند. در عبارتهایی که نتها با یکدیگر فاصله زیادی دارند به جای بازکردن بیش از حد انگشتان، بازو حرکت کرده و دست را به محل نت بعدی جابجا می کند. در مواردی که کشش دست اجتناب ناپذیر است دست باید بلافاصله بعد از موقعیت کششی به حالت راحت و بدون کشش باز گردانده شود. ویمز به این نکته اشاره می کند که اگر از حرکت چرخشی دست و بازو استفاده شود، نتهای با فاصله زیاد را می توان به صورت لگاتو اجرا کرد، حتی اگر آن دو نت به صورت فیزیکی به یکدیگر متصل شوند.
انگشتان بیکار درحالت راحت و آزاد!
هنگامی که انگشت می خواهد کلیدی را فشار دهد، وضعیت ساعد نسبت به آن انگشت به گونه ای (هم راستا با انگشت) تنظیم میشودکه بتواند انگشت را در فشار دادن کلید پشتیبانی کند. انگشت وزن اعمال شده از طرف بازو را بر روی کلاویه تنظیم میکند. انگشتانی که در فرآیند اجرا نقشی ندارند بایستی در حالت راحت و ریلکس قرار داشته باشند(شکلCC) به این معنا که لزوما نیازی نیست که آنها را بر روی کلاویه ها نگاه داشت و بیشتر به فرم صاف و راست قرار میگیرند تا حالت انحنا دار( خمیدگی این انگشتان از انگشتانی که در حال اجرا هستند کمتر است).
شکل CC
انگشتانی که انحنا داشته باشند نمی توانند ریلکس و آزاد باشند(شکلDD). در صورتی که هنرجو انگشتانش را به حالت خمیده درآورده و یا به سمت بالا بلند کرده باشد، مدرس معمولا باید اجرا را متوقف کرده و با لمس کردن انگشتان هنرجو به او کمک کند تا این انگشتان را به حالت ریلکس و راحت بازگرداند.
شکل DD
این کار کم کم به هنرجو کمک می کند تا تفاوت بین حالت ریلکس و حالت کشیده شده انگشتان بیکار! را احساس کند. ریلکس بودن انگشت شست از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. ایجاد هرگونه کشش در انگشت شست موجب سرایت تنش به کل دست می شود. چراکه هرگز نمیتوان انگشت شست کشیده شده داشت ولی سایر انگشتان در حالت آزاد و ریلکس باشند. یکی از روش های مناسب برای آگاه کردن هنرجو از ریلکس بودن یا نبودن انگشت شست این است که به صورت دوره ای اجرای او را متوقف کرده و از زیر دست انگشت شست او را به بالا پرتاب کنیم.
بالا و روی کلیدها!
در صورتی که پل دست به صورت بلند بوده و انگشت شست از گوشه جانبی بر روی کلید قرار گرفته باشد و همچنین مفصل نزدیک به ناخن قوی و محکم باشد، دست در وضعیتی قرار میگیرد که از بالا به کلاویه ها دسترسی پیدا میکند. هنرجویانی که پل دست انها به سمت داخل فرو رفته و یا با انگشت شست صاف نوازندگی می کنند از پایین به کلیدها می رسند. در این حالت امکان مشارکت بازو در فرآیند نوازندگی به سختی انجام می گیرد و نواختن پیانو را دشوار می کند. ویمز می گوید وقتی که بازو در فرآیند نوازندگی مشارکت می کند آرنج مقداری به سمت جلو حرکت می کند. وقتی هنرجویی با پل دست تو رفته و یا مفاصل به داخل خم شده می نوازد ممکن است مدرسی تصور کند که مشکل اصلی در دست هنرجو است و سعی کند تا فرم دست او را تصحیح کند ولی ممکن است مشکل اصلی در بازوها باشد. اگر از هنرجو بخواهیم که به هنگام ضربه زدن به هر کلید کمی آرنج خود را به سمت جلو حرکت دهد میتوانیم به حل این مشکل کمک کنیم. در واقع هدف اصلی ما از این کار این است که تفکر رسیدن به کلیدها از بالا را برای هنرجو تسهیل کنیم.
تکنیک های بیانی
مدرسین در مورد اینکه کدام یک از تکنیک های بیانی لگاتو یا نون لگاتو می بایستی اول به هنرجو آموزش داده شود نظرات مختلفی داشتند. اغلب آنها معتقد بودند که ابتدا باید تکنیک نون لگاتو آموزش داده شود. آندسته که معتقد بودند تکنیک لگاتو می بایستی در ابتدا تدریس شود عنوان می کردند که در شرایظی که هنرجو نتواند اجرای لگاتو را به صورت صحیح انجام دهد به او اجازه داده می شود تا به مدت محدودی نون لگاتو اجرا کند تا زمانی بتواند کنترل بیشتری در اجرای لگاتو کسب کند. این نشان میدهد که تکنیک نون لگاتو ساده ترین تکنیک بیانی است که می توان با آن شروع کرد. اغلب کتابهای متد پیانو فاقد توضیحات کافی در مورد نحوه اجرای قطعات آغازین کتاب هستند. نکاتی نظیر اینکه هنرجو با کدام تکنیک (لگاتو و یا نون لگاتو) باید قطعات را اجرا کند و یا این که از دست یا بازو به عنوان عامل اصلی در نوازندگی به کار گیرد. با جمع بندی مواردی که از مصاحبه با مدرسین کسب کردم به این نتیجه رسیدم که تا زمانی که هنرجو بتواند کنترل درستی بر روی حرکات اصلی ساعد پیداکند، شکل صحیح و فرم مناسب دست را آموخته و انگشتانش از چابکی لازم برخوردار شوند، بایستی تمامی قطعات کتاب متد را به صورت نون لگاتو و با کمک حرکت کنترل شده ساعد اجرا کند. او بعدا می تواند تکنیک لگاتو با استفاده از حرکت ساعد را بیاموزد و نهایتا میتواند نحوه مشارکت صحیح انگشتان و بازو را برای اجرای عبارت های مختلف موسیقی فراگیرد.
اول ساعد، سپس انگشتان!
دو دلیل اصلی برای اینکه کودکان باید پیانو را با حرکات بزرگ بازو (به عنوان اولین عامل نوازندگی )برای کمک به انگشتان (به عنوان دومین عامل نوازندگی) بنوازند وجود دارد. اول این که کنترل کودکان بر روی عضلات بزرگتر در مقایسه با عضلات کوچکترشان بیشتر است و بنابراین زمانی که از بازوها برای کمک به انگشتان استفاده می کنند نسبت به زمانی که تنها با تکیه بر انگشتانشان می نوازند از آزادی عمل و راحتی بیشتری برخوردارند. دلیل دوم این است که کودکان انگشتان کوچک و ضعیفی دارند و کلاویه پیانوهای مدرن در مقایسه با پیانوهای چند قرن گذشته نیاز به اعمال نیروی بیشتری دارد. مشارکت بازو و انگشتان این امکان را برای کودک به وجود می آورد تا نیروی مورد نیاز برای ضربه زدن به کلاویه ها را به طور صحیح تامین کند و بدون ایجاد هیچ عارضه ای صدای خوبی را ایجاد کند. با تجربه ای که در داوری فستیوال های نوآموزان داشتم هنرجویان بسیاری را می دیدم که تنها از انگشتان برای نواختن استفاده می کردند، بدون آنکه اطلاعی از نقش مهم بازو در نوازندگی داشته باشند. به نظر من علت این امر این است که اغلب کتابهای متد آموزش پیانو که مورد استفاده هنرجویان و مدرسین قرار می گیرد از ابتدا بر روی شماره انگشتان تاکید می کنند و در مورد اینکه با کمک کدام قسمت بدن باید آن انگشتان را مورد استفاده قرار بدهیم هیچ گونه کمک و راهنمایی نشده است. به همین دلیل مدرسین تصور می کنند که اگر هنرجو با شماره انگشت صحیح بنوازد قطعه به درستی اجرا خواهد شد.
به طور کلی هنگامی که از بازو به عنوان عامل اصلی نوازندگی استفاده می کنیم و از انگشتان علیرغم نقش فعالشان به عنوان عامل دوم نوازندگی استفاده می کنیم باید ساعد را هم راستا با انگشتی که در حال نواختن است قرار دهیم تا بتواند انگشت را در ایجاد صدا پشتیبانی کند. این هماهنگی بین بازوها و انگشتان نتایج زیر را موجب می شود:
- در نتیجه تنظیم بازو برای هر یک از انگشتان حالتی ایجاد می شود که اصطلاحا آن را "رقص حرکات " می نامیم. با توجه به شکل عبارت موسیقی، بازو ممکن است حرکت رو به جلو، عقب، چپ،راست و چرخشی را به همراه دست و انگشتان انجام دهد.
- این رقص حرکات خود موجب پدایش ریتم و رفتار حرکتی خاصی در نوانده شده و به او کمک می کند تا جنبه های بیانی و احساسی آن عبارت را بهتر نمایش دهد. در متد تابمن این رقص حرکات به صورت مدون تعریف شده است که شامل حرکت دست به سمت عمق و بیرون کلاویه ها با زاویه های متفاوت نسبت به کلاویه ها همراه با اعمال چرخش ساده و یا دوتایی است. دو نفر از مدرسین (کری و ویمز) با به کارگیری این قواعد موفقیتهای چشمگیری در آموزش هنرجویان به دست آورده اند.
با توجه به روشهایی که در بخش اول این مقاله به آن پرداختیم، همه مدرسین میتوانند این قواعد پایه را در آموزش هنرجویان به کار بگیرند و با روش خودشان به نتیجه اصلی این مبحث یعنی "رقص حرکات" دست یابند. در این مسیر مدرس هم می تواند قواعد را در قالب قوانین مدون و تعریف شده برای هنرجو بیان کند و هم میتواند آنها را به صورت محاوره- ای و به صورت غیر مستقیم به هنرجو آموزش دهد. هر دو روش به خوبی موثر هستند. هر مدرسی بر اساس سبک تدریس خود ممکن است به یکی از روشها گرایش بیشتری داشته باشد.
چکیده بخش اول
از اولین مراحل آموزش، مدرس می بایستی تلاش کند تا مطمئن شود هنرجو کنترل لازم بر روی جنبه های تکنیکی زیر را به دست آورده است:
- فرم صحیح بدن؛
- فرم دست ریلکس و انعطلف پذیر؛
- رسیدن به کلیدها از بالا؛
- هم راستا کردن ساعد با انگشتانی که در حال اجرا هستند؛
- جهت گیری صحیح بین بازو، بدن و انگشتان؛
- قرار گرفتن دست در آزاد ترین حالت بدون ایجاد کشیدگی
- ریلکس و آزاد بودن انگشتان بیکار!
- اجرای قطعات آغازین با کمک ضربه ساعد و اعمال تکنیک نون لگاتو تا زمانی که هنرجو بتواند کنترل های اولیه را برای نواختن تکنیک لگاتو به دست آورد.
رعایت جنبه های تکنیکی فوق موجب رسیدن به رقص حرکات شده و اجرایی موسیقایی تر ، راحت تر و با مشارکت همه اندامها را به همراه خواهد داشت.
